ЗНА́КІ МАТЭМАТЫ́ЧНЫЯ,
умоўныя абазначэнні (сімвалы), якімі карыстаюцца для запісу матэм. паняццяў, суадносін, выкладак і ніш. Напр., выраз «лік тры большы за лік два» з дапамогай З.м. запісваецца як 3 > 2.
Развіццё матэм. сімволікі цесна звязана з агульным развіццём паняццяў і метадаў матэматыкі. Першымі З.м. былі лічбы — знакі для абазначэння лікаў; мяркуюць, што яны папярэднічалі ўзнікненню пісьменнасці. З.м. для абазначэння адвольных велічынь з’явіліся 5—4 ст. да н.э. ў Грэцыі. Напр., плошчы, аб’ёмы, вуглы адлюстроўваліся адрэзкамі, а здабыткі велічынь — прамавугольнікамі, пабудаванымі на такіх адрэзках. У «Асновах» Эўкліда (3 ст. да н.э.) велічыні абазначаюцца дзвюма літарамі — пачатковай і канцавой літарамі адпаведнага адрэзка, а часам і адной. Пачаткі літарнага абазначэння і злічэння ўзніклі ў познаэліністычную эпоху (Дыяфант; верагодна 3 ст.) пры вызваленні алгебры ад геам. формы. Сучасная алг. сімволіка створана ў 14—17 ст.; яе развіццё і ўдасканаленне спрыяла ўзнікненню новых раздзелаў матэматыкі (гл. напр., Аперацыйнае злічэнне, Варыяцыйнае злічэнне, Тэнзарнае злічэнне) і матэм. логікі (Алгебра логікі).
А.А.Гусак.
Асноўныя матэматычныя знакі
| Знак |
Значэнне |
Кім і калі ўведзены |
| Знакі індывідуальных аперацый адносін, аб’ектаў |
| + |
складанне |
Я.Відман, 1489 |
| − |
адніманне |
| × |
множанне |
У.Оўтрэд, 1631 |
| ∙ |
множанне |
Г.Лейбніц, 1698 |
| : |
дзяленне |
Г.Лейбніц, 1684 |
|
ступень |
Р.Дэкарт, 1637 |
|
корань (радыкал) |
А.Жырар, 1629 |
| log |
лагарыфм |
Б.Кавальеры, 1632 |
| sin, cos |
сінус, косінус |
Л.Эйлер, 1748 |
| tg |
тангенс |
Л.Эйлер, 1753 |
| dx, d2x, ... |
дыферэнцыял |
Г.Лейбніц, 1675 |
|
інтэграл |
| lim |
ліміт |
У.Гамільтан, 1853 |
| = |
роўнасць |
Р.Рэкард, 1557 |
| >< |
больш, менш |
Т.Гарыёт, 1631 |
| ∥ |
паралельнасць |
У.Оўгрэд, 1677 |
| ∞ |
бесканечнасць |
Дж.Валіс, 1655 |
| e |
аснова натуральных лагарыфмаў |
Л.Эйлер, 1736 |
| π |
адносіны даўжыні акружнасці да яе дыяметра |
| i |
уяўная адзінка |
Л.Эйлер, 1777 |
| , , |
адзінкавыя вектары |
У.Гамільтан, 1853 |
| f(x) |
Знакі пераменных аперацый і аб’ектаў функцыя |
Л.Эйлер, 1734 |
| x, y, z |
невядомыя (пераменныя) |
Р.Дэкарт, 1637 |
| a, b, c |
адвольныя пастаянныя |
|
вектар |
А.Кашы, 1853 |
т. 7, с. 99
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)